Ban sởi là gì? Nguy hiểm ra sao? Cách nhận biết, phòng ngừa và điều trị hiệu quả cho người không chuyên

Ban sởi là gì? Lý do vì sao bệnh dễ bùng phát trở lại?

Ban sởi là một bệnh truyền nhiễm do virus sởi (Measles virus) gây ra. Virus này thuộc họ Paramyxoviridae và có khả năng lây lan rất nhanh chóng qua đường hô hấp. Khi người nhiễm virus ho, hát hơi hoặc nói chuyện, virus sẻ theo dịch tiết bay ra không khí và lây sang người khác.

Bệnh dễ bùng phát trở lại trong những năm gần đây do nhiều nguyên nhân. Trong đó, có thể kể đến việc người dân chủ quan, không tiêm vaccine đầy đủ hoặc trì hoãn lịch tiêm. Bên cạnh đó, trong đại dịch COVID-19, nhiều chương trình tiêm phòng bị gián đoạn, khiến tỷ lệ tiêm chủng sởi suy giảm.

Các dấu hiệu nhận biết ban sởi

Để nhận biết sớm bệnh sởi, điều quan trọng là người chăm sóc, đặc biệt là cha mẹ, cần hiểu rõ các triệu chứng phổ biến của bệnh. Ban đầu, bệnh có thể giống với cảm cúm thông thường nhưng sẽ nhanh chóng chuyển biến đặc trưng hơn:

Giai đoạn ủ bệnh và khởi phát triệu chứng

Thông thường, thời gian ủ bệnh kéo dài từ 7 đến 14 ngày sau khi tiếp xúc với virus. Trong thời gian này, trẻ không có triệu chứng rõ ràng nhưng đã bắt đầu mang virus trong cơ thể.

Khi bước vào giai đoạn khởi phát, trẻ sẽ có những biểu hiện như:

• Sốt nhẹ hoặc sốt cao, thường kéo dài vài ngày.
• Ho khan, kèm theo đau họng.
• Chảy nước mũi và hắt hơi liên tục.
• Mắt đỏ và nhạy cảm với ánh sáng.

Ngoài ra, một dấu hiệu đặc trưng là các đốm trắng nhỏ trong niêm mạc miệng (gọi là Koplik), xuất hiện trước khi ban đỏ bùng phát trên da vài ngày.

Giai đoạn phát ban

Sau vài ngày sốt, ban sởi sẽ bắt đầu xuất hiện theo trình tự:

• Ban nổi đầu tiên ở sau tai, trán và lan dần xuống mặt, cổ, thân mình rồi tới tay và chân.
• Ban có màu đỏ, không ngứa, không phồng rộp và có thể kết thành từng mảng lớn.
• Khi ban xuất hiện thì nhiệt độ cơ thể có thể tăng cao hơn, làm trẻ mệt mỏi và bỏ ăn.

Sau 3 đến 5 ngày, ban sẽ nhạt dần rồi bong tróc, để lại làn da có màu nâu nhẹ tạm thời.

⇒ Sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác mà bạn có thể tham khảo thêm để nâng cao sức khỏe cho bản thân và gia đình: Migrin Plus

Những biến chứng nguy hiểm của ban sởi

Mặc dù phần lớn các trường hợp sởi sẽ tự khỏi sau khoảng 1–2 tuần nếu được chăm sóc đúng cách, nhưng bệnh cũng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ em dưới 5 tuổi, người già và người có hệ miễn dịch yếu.

Khi nói đến biến chứng của sởi, chúng ta không thể xem thường. Ban sởi không chỉ dừng lại ở những vết phát ban trên da mà còn có thể tấn công vào phổi, não và các cơ quan quan trọng khác. Điều này khiến việc theo dõi và điều trị sớm trở nên vô cùng cấp thiết.

Một số biến chứng thường gặp:

• Viêm tai giữa: Là biến chứng phổ biến nhất ở trẻ nhỏ, gây đau tai, sốt cao và có thể dẫn đến mất thính lực nếu không điều trị kịp thời.
• Viêm phổi: Là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ mắc sởi, đặc biệt trong điều kiện dinh dưỡng kém hoặc hệ miễn dịch suy giảm.
• Tiêu chảy nặng: Làm trẻ mất nước và điện giải nhanh chóng, gây nguy hiểm nếu không bù kịp thời.
• Viêm não: Tuy hiếm nhưng rất nguy hiểm, gây co giật, hôn mê và có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn.

Cách phòng ngừa ban sởi hiệu quả

Phòng ngừa vẫn luôn là chìa khóa quan trọng nhất để ngăn chặn bệnh ban sởi lây lan trong cộng đồng. Đặc biệt trong bối cảnh dịch bùng phát tại nhiều nơi, việc chủ động phòng ngừa càng cần được chú trọng.

Một khi đã hiểu rõ về cơ chế lây lan và hậu quả của bệnh, người dân sẽ thấy được tầm quan trọng của việc phòng bệnh thay vì chờ đến khi phải điều trị. Phòng ngừa không chỉ bảo vệ chính mình mà còn góp phần bảo vệ cộng đồng.

Tiêm vaccine đầy đủ và đúng lịch

• Trẻ em cần được tiêm hai mũi vaccine phòng sởi: mũi đầu tiên lúc 9 tháng tuổi và mũi thứ hai khi 18 tháng tuổi.
• Người lớn nếu chưa từng tiêm hoặc không nhớ lịch tiêm cần chủ động tiêm bù, nhất là trước khi mang thai hoặc đi đến vùng dịch.

Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nhất là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Hạn chế tiếp xúc gần với người nghi nhiễm sởi.
• Giữ nhà cửa thông thoáng, vệ sinh đồ dùng cá nhân, đồ chơi trẻ em thường xuyên.

Tăng cường sức đề kháng

• Cho trẻ ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, bổ sung vitamin A, C để tăng cường hệ miễn dịch.
• Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc và có lối sống lành mạnh.

Chẩn đoán ban sởi như thế nào?

Trong thực tế, việc chẩn đoán bệnh sởi thường dựa vào các triệu chứng lâm sàng đặc trưng kết hợp với tiền sử dịch tễ. Tuy nhiên, để xác định chính xác, bác sĩ có thể chỉ định thêm một số xét nghiệm hỗ trợ.

Một chẩn đoán chính xác giúp loại trừ những bệnh có biểu hiện phát ban tương tự như rubella, sốt phát ban do siêu vi khác hoặc dị ứng thuốc. Đồng thời, việc chẩn đoán đúng còn giúp định hướng điều trị phù hợp và ngăn chặn lây lan trong cộng đồng.

Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

• Thăm khám lâm sàng: Dựa vào các dấu hiệu như sốt, ho, ban đỏ đặc trưng, đốm Koplik trong miệng.
• Xét nghiệm máu: Tìm kháng thể IgM kháng virus sởi trong máu, thường dương tính sau 3–5 ngày phát ban.
• Xét nghiệm PCR: Phát hiện vật liệu di truyền của virus từ mẫu dịch họng hoặc nước tiểu.

Cách điều trị ban sởi đúng cách

Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sởi. Phác đồ điều trị chủ yếu là chăm sóc hỗ trợ, giảm triệu chứng và phòng ngừa biến chứng. Vì vậy, người bệnh cần được nghỉ ngơi, chăm sóc kỹ lưỡng tại nhà hoặc nhập viện nếu có dấu hiệu nặng.

Trong giai đoạn điều trị, việc theo dõi sát tình trạng bệnh là vô cùng quan trọng. Nếu thấy trẻ có dấu hiệu khó thở, li bì, co giật hoặc bỏ ăn kéo dài, cần đưa đi bệnh viện ngay.

Nguyên tắc điều trị sởi:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Đảm bảo môi trường yên tĩnh, thoáng mát, tránh gió lùa.
• Giảm sốt: Dùng thuốc hạ sốt paracetamol theo chỉ dẫn, lau mát khi sốt cao.
• Bổ sung vitamin A: Giúp làm giảm mức độ nghiêm trọng và ngăn ngừa biến chứng.
• Chống mất nước: Cho uống nhiều nước, oresol hoặc nước trái cây.
• Dinh dưỡng đầy đủ: Cho trẻ ăn thức ăn dễ tiêu, chia nhỏ bữa ăn để đảm bảo năng lượng.

Những điều cần lưu ý thêm khi chăm sóc người mắc sởi

Ngoài các biện pháp điều trị, người chăm sóc cần lưu ý nhiều điều trong quá trình chăm bệnh. Những chi tiết nhỏ cũng có thể tạo ra khác biệt lớn trong việc hồi phục và phòng ngừa biến chứng.

Sởi là bệnh có khả năng lây lan cao, do đó người bệnh nên được cách ly trong giai đoạn có thể lây (thường là 4 ngày trước và sau khi phát ban). Bên cạnh đó, cần chú ý vệ sinh không gian sống và hạn chế người tiếp xúc.

• Không cho trẻ đến trường hoặc nơi công cộng cho đến khi hết thời gian lây.
• Không tự ý dùng thuốc kháng sinh nếu không có chỉ định của bác sĩ.
• Giữ da sạch sẽ, tránh gãi gây trầy xước, nhiễm trùng da.

Chăm sóc một bệnh nhân sởi cần sự kiên nhẫn và hiểu biết. Nhưng chỉ cần thực hiện đúng hướng dẫn và luôn theo dõi kỹ lưỡng, hầu hết các trường hợp sẽ hồi phục hoàn toàn mà không để lại biến chứng.

Kết luận

Ban sởi tuy không còn xa lạ nhưng vẫn là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng nếu bị lơ là. Bằng việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng và cách phòng ngừa, mỗi người đều có thể góp phần đẩy lùi bệnh sởi ra khỏi cộng đồng. Hãy tiêm vaccine đầy đủ, giữ gìn vệ sinh và luôn sẵn sàng hành động khi có dấu hiệu nghi ngờ sởi để bảo vệ bản thân và những người xung quanh.